Barn

Sitat

«Blå flaggermus» av Harald Nortun

Skrive for framtida.no

Det er sjeldan kost å komme over ein roman for barn og ungdom som famnar så mykje på så få sider, spesielt ein som er så velskriven som det her. Nortun slepper oss inn i ein klassisk «sommar som endrar alt», og gir oss båe slag i magen og ein varm klem.

Sander har vakse opp med mora si i ein dårlegare del av byen, rett ved huset til bestevennen Tomas. Han gler seg til sommarferien, men så reiser Tomas tidlegare på ferie enn planlagt, og mora har fått seg ny kjærast. Og Sander kan ikkje utstå moras rike nye type som prøver å åle seg inn og tek mora hans i frå han. Han kjenner seg utanfor og oversett, og blir etter kvart pinleg klar over at det er mange sider ved livet hans som ikkje er heil som det skal.

Nortun portretterer eit litt annleis barn når vi blir kjende med Sander. Han er nysgjerrig, sterk og intelligent – men ekstremt sårbar. Det er noko verkeleg gripande i skildringane av eit barn som langsomt oppdager at han og familien hans er annleis, og korleis den veksande forståinga snur opp-ned på kvardagen. Samstundes kjenner han seg stolt over kven han er, og Nortun balanserer Sander mellom tryggleik og uvisse. Det han veit og ikkje veit kjem fint fram, og saman med tema som barnevern, abort, religion og fattigdom, får boka ei sjeldan djupne. Og er eigentleg menneska frittgåande?

Men det er ikkje berre ei trist og vond historie, sjølv om det er store og tunge tema som vert tekne opp. Boka er full av herlig og blasfemisk humor, barnleg glede og ein god porsjon optimisme. Denne romanen er noko av det beste eg har lese på ei stund innan norsk barne- og ungdomslitteratur. Boka tar for seg så mange såre emner, utan å bli for vond til at det er kjekt å lese. Nortun vekslar mellom muntert og alvorleg språk og innhald, og han får verkeleg fram kjensla av eit barn som held på å bli ungdom. Boka er morosam, rå, gripande og enormt godt skriven, og eg tilrår henne sterkt!

Forlag: Samlaget
Utgivelsesår: 2019

Sitat

«Voksne mennesker» av Marie Aubert

Leseeksemplar

Marie Aubert tok det norske litteraturlandskapet med storm då ho debuterte med novellesamlinga Kan jeg bli med deg hjem i 2016. Eg var òg en av dei som vart slått i bakken av kor presise og attkjennelege novellene var. Og sjølv om romandebuten kanskje er mynta på eit litt eldre publikum enn novellene var, er det utan tvil ekstremt godt handverk.

Ida er 40, singel, barnlaus. Og ikkje fordi ho vil det, men det har berre blitt slik. Veslesyster til Ida har no endeleg blitt gravid etter årevis med forsøk og spontanabortar, og spenningane mellom systrene er til å ta og føle på. No er dei på hyttetur saman med familien, og Ida orkar nesten ikkje tanken på å vere rundt dei og føle seg mislukka.

Ved hjelp av eit finurleg og velkomponert språk har Aubert gitt oss ein brutalt ærleg roman om det å vere ufrivllig åleine. I det siste har det vore mange gode romanar om folk som vel å vere single eller å ikkje få barn, og her er eit verdig motstykke. I tillegg til einsemda ho viser fram, blir du konfrontert med søskenrivalisering og desperasjon. Romanen er humoristisk, sår, nærmast ukomfortabelt direkte og full av ein komplisert lengsel.

I tillegg skal det nemnast at Ida er ein ganske fascinerande karakter, på godt og vondt. Ho kjenner seg utanfor i familien sin, og det gjer vel alle til tider. Måten ho oppfører seg på er ofte ganske fæl og irrasjonell, men ein kjenner samstundes på sympati og attkjenning. Ho handler basert på trass, sjalusi eller (feilplassert) lojalitet, og er så stolt at ho føler at ho ikkje kan ombestemme seg. Aubert skildrer nådelaust kor stygge vi kan vere med dei vi er gladast i, og kor kompliserte kjenslene våre for familie er. Og ikkje minst presenterer ho spørsmålet: når blir vi eigentleg vaksne?

Forlag: Oktober
Utgivelsesår: 2019

Fleire bøker av Marie Aubert finn du HER.

Sitat

«Rømlingene» av Ulf Stark

Leseeksemplar
Illustrert av Kitty Crowther

Gottfried er ein sur gammal mann som ligg på sjukehuset. Sonen er ikkje så interessert i å besøke dei evig sure faren, men barnebarnet, Vesle-Gottfried, er veldig interessert i farfaren. (Vesle-Gottfried forstår jo ikkje kor slitsomme besøkene er for faren sin.) Farfaren kjeder seg enormt, og Vesle-Gottfried bestemmer seg for å ta med seg farfaren på tur, så han pønsker ut ein lur plan og dei stikk av frå sjukehuset, til huset farfaren budde i med kona si.

Eg kan starte med det kjipe; eg er ingen fan av Kitty Crowther. Eg veit ho har vunne ALMA-prisen og har skrive eit par barnebøker sjølv, men eg ser ikkje heilt fascinasjonen. Eg synest illustrasjonane er på grensa til ubehagelige å sjå på; fargane skrik for mykje og passar ikkje saman, og ansikta er direkte skremmande. Stilen er barnslig og tydelig tegna med fargeblyanter, og ein skulle jo tru det ville passe for barn, men eg trur eigentleg realiteten er litt annleis. Den finaste illustrasjonen er biletet av farmora. Men det er liksom dét.

Men! Om du vil lese boka høgt for eit barn og droppe illustrasjonane, då har du ein vinnar her. Historia er sjarmerande, og tek opp store spørsmål. Her er mange fine samtaler om sakn, anger og familierelasjoner. Hvis du går rundt og tenker på OM hele tiden, kommer du faen meg ikke til å få gjort en eneste ting. Ja, det står faktisk faen. Eg digger at boka er så frisluppen med banninga, eg trur unger har godt av det; for det er jo faktisk slik den gamle surpompen snakker. Og alle har vel sansen for slike barn som Vesle-Gottfried! Han er ein liten bråkmaker; kreativ og oppfinnsom, men ikkje slik at det går utover andre. Eg får assosiasjoner til Astrid Lindgrens humor, full av «dumme vaksne». Det er noko klassisk og tidløst ved historia, som gjer at den går rett i hjartet på deg.

Forlag: Kagge
Utgivelsesår: 2019

Sitat

«Kjempefesten» av Iben Akerlie

Leseeksemplar
Illustrert av Inga H. Sætre.

Den første boka til Akerlie, Lars er LOL, var det man kan kalle en brakdebut, ein heidundrande suksess, prisvinnande snakkis. Så lista er lagt ganske høgt for andreboka, sjølv om den er mynta på eit litt anna publikum – og er illustrert!

Finn og Maja kjeder seg, og bestemmer seg for å invitere venner og naboer til ein enorm brusfest – ein kjempefest! Men ein kan ikkje stole på sløve tenåringar som skal dele ut invitasjoner for deg, for då blir plutseleg kven som helst buden. Og så er det jo ein sjanse for at invitasjonen ender opp hos eit par kjemper – som tek invitasjonen til kjempefesten veldig bokstavelig.

Akerlie mikser det ekstremt truverdige (som skildringane av tenåringane) med det absurde (som kjempane). Ho trekk gamle myter inn i det moderne samfunn, der dei mytiske skapningane møter moderne problem. Språket er litt voksent, slik som i Lars er LOL, men heller ikkje i denne synest eg at det trekk ned. Humoren og i boka fungerer like godt for voksne som for dei yngre leserane, og i tillegg til handlinga er det eit djupare lag; kor viktig det er å sjå folk, å inkludere folk og pleie vennskap.

Illustrasjonane er perfeksjon. Streken til Inga H. Sætre er nydelig: klåre farger, leiken og utrykksfull, og den oser av glede. Av barnlig glede! Eg tenker at denne boka er ein umiddelbar klassikar, og om Akerlie klarer å halde dette nivået på framtidige bøker, snakker vi ein arvtakar til Astrid Lindgren og Roald Dahl. Boka er rett og slett eventyrleg, og eg tilrår henne sterkt!

Forlag: Aschehoug
Utgivelsesår: 2019

Fleire bøker av Iben Akerlie finn du HER.

Sitat

«I for internatunge» av Ragnhild Solstad

Skrive for framtida.no

Dei siste åra har det blitt satt søkelys på skamplettane i den norske historia, spesielt gjennom litteraturen; dansk-norsk slavehandel, handsaminga av «tyskertøser» og «tyskerunger», utrensking av jøder, samt samer og kvæner. Denne romanen er meint å gi eit innblikk i skulepolitikken i Finnmark på 50- og 60-talet og fornorskinga av samar, men legg i realiteten større vekt på korleis det er å bu på internatskule, og slår underteikna som ganske upolitisk. Det er lite om samer og kvæner generelt i boka, kun eit lite stikk. Det er vanskeleg å sjå bodskapen eller poenget i historia.

Vi møter mange ulike karakterer som på ulike vis høyrer til på internatet: Arno, ein ny elev som startar bråk; Frans, ein puslete gut som raskt blir Arnos hakkekylling; Elis, tidlegare elev, no vaktmester. Alle desse tre har vonde historier (spesielt Elis, sjølv om det er vanskeleg å ha mykje sympati med han etter side 88), men dei forblir lause trådar. Ei historie eg gjerne skulle ha nøsta opp i, er livet til styraren på internatet; samisk opphav, har sjølv budd på internat og er no styrar på eitt, og ikkje heilt sikker på korleis han skal handsame ungane. Styraren er for meg den einaste karaktereren som ikkje kjennest konstruert som karakter, men som eit ekte menneske. Kanskje ei novelle om hans liv hadde vore eit betre val?

«Solstad har skrive ein roman med vare, sterke og brutale historier om kva det kan gjere med eit menneske å vekse opp under slik emosjonell omsorgssvikt.» Det er heilt rett, men det er meir usikkert kor god romanen er. Den er ikkje utprega dårleg, men ikkje så god at det er eit naudsynt verk. Fiksjon er ofte den beste måten å skildre røynda på, men i dette tilfellet trur eg ein dokumentar hadde vore eit betre alternativ. Solstad har tidlegare gjeve ut to noveller, og sjølv om ho er ein god skribent, trur eg ikkje eventyret som romanforfattar er heilt vellukka – i alle fall er ikkje denne romanen det.

Forlag: Samlaget
Utgivelsesår: 2019

Sitat

«Snøen stryk ut alle spor» av Lars Ove Seljestad

Skrive for framtida.no

«Show, don’t tell» er ofte brukt som eit slags mantra litteraturen. I denne romanen bryt Seljestad fullstendig med denne regelen, og frå første sekund fortel han. Allereie frå første side vert ein som leser sugd inn og blir fortalt innstendig korleis hovudpersonane har det, og grepet fungerer ypperleg.

Historia veksler mellom ein tolvårig gut som veit at mora har svikta som forelder og at ingenting er som det skal heime – og vidare på skulen eller vennegjengen – og ei mor som veit ho har mista grepet, men gjer så godt ho kan. Stikkord er for lite pengar, festing, utestenging og omsorgssvikt.  Guten vert sintare og meir desperat i løpet av boka, medan mora blir sårare og tristare. Det er ikkje akkurat koselesning, men ingen kan nekte for at det er utruleg godt skildra portrett av både mor og son. Det har skjedd eit slags rollebyte mellom mor og son, der han tek seg av det meste i heime. Allereie i første kapittel forstår vi at noko ikkje er som det skal når han vasker si eiga t-skjorte, eit plagg han fann frå ein mann mora har hatt med seg heim. Det er ingen som tør å blande seg inn, for ingen ser kor langt det har gått. Guten mangler gode autoritetsfigurar i livet, og ynskjer merksemd meir enn noko anna – men alt han gjer vert oppfatta feil. Det er skildra slik at ein kjenner det med heile seg.

Etter kvart som historia vert rulla opp, forstår vi at dette ikkje berre er ei historie om det som er her og no, men som rører ved større tema. Det er ei forteljing om usynleg sjukdom og andre usynlege plager, om einsemd og grov ommsorgssvikt på fleire nivå. I tillegg handler boka om at enkelte hendingar kan påverke resten av nokons liv og smitte over til neste generasjon.

Snøen stryk ut alle sporer ei flis av ei bok på rundt hundre sider, men klarer likevel å romme enormt mange kjensler. Tematikken minne litt om Arbeidsnever av Jan Kristoffer Dale, ei anna tynn bok. På overflata kan historia sjå ut til å handle om ei mor på uføretrygd som ikkje klarer eller ha råd til å oppdra sønene sine, men det ligg mykje meir under. Romanen handlar minst like mykje om å vakse opp for tidleg og miste plassen sin i verda. Det står på baksida at det er ei forteljing om einsemd og utanforskap, men òg om kjærleiken og viljen som held det heile oppe. Eg les ikkje boka heilt slik, for eg finn lite kjærleik og vilje, utan at det gjer boka noko dårlegare. Alt i alt er boka sylskarp, både i presise formuleringar, men òg i korleis Seljestads effektive og attkjennelege bilete skjer i hjartet. Ei av dei siste setningane i boka kan oppsummere innhaldet enkelt: «Saman er til for dei andre.»

Forlag: Aschehoug
Utgivelsesår: 2019

Sitat

«Si at du er min» av Elisabeth Norebäck

Éin kommentar

Leseeksemplar

Herregud, for ein fantastisk god psykologisk thriller! Nifs og ekkel, med eit usedvanleg godt driv. Historia berre bygger seg opp-opp-opp, og klarer til og med å lande med stil. Upålitelige forteljarar og ein desperasjon som overgår det meste.

For over tjue år sidan vart dottera til Stella kidnappa då dei var på ferie; ettårige Alice vart tatt frå barnevogna si. Meiner i alle fall Stella, alle andre er ganske sikre på at babyen drukna, og at Stella må gå vidare med livet sitt. Etter fleire sammenbrot, tvangsinnleggelse og mykje sorg, har Stella no orden på livet sitt. Gift med ein fin fyr, tenåringsmamma til Milo og utdanna som psykoterapeut. Så dukker Isabelle opp, ein ny pasient som er blitt henvist til Stella. Og frå første sekund veit Stella at det er Alice som har kome tilbake. Eller er det dét?

Dette er ei historie om sorg, desperasjon, lengsel og frustrasjon. Måten Norebäck bruker psykologien på er imponerande. Dei fleste psykologiske thrillarar kjem med store vendepunkt og lurer leseren heile vegen, men Norebäck er stilsikker nok til å holde seg i same spor og auke på. Det er skummelt, truverdig og velskrive. Omsetjinga er litt sånn hipp som happ, men denne boka kan uansett ikkje nilesast setning for setning; det her er skumlesing for å finne ut kva som faktisk er sant og kva som er innbilning. Les!

Forlag: Aschehoug
Utgivelsesår: 2019

Sitat

«Bristepunktet» av Belinda Bauer

Leseeksemplar

Dette er ei av dei beste bøkene eg har lese i år. Den er berre så enormt fascinerande, djuptpløyande og gripande. I tillegg er det den einaste krimromanen som nokon sinne er nominert til The Man Booker Prize, og den burde ha vunne. Det her er fantastisk god lesning. (Takk meg seinare.)

Jack er fjorten år gammal, og profesjonell innbrotstjuv. Ikkje at han liker det så godt, men han er flink, og han kan stele med seg sunn mat heim til veslesystrene sine. Det bur ingen vaksne hos dei etter at faren forsvann. Han skulle kjøpe melk, og kom aldri heim. Få månader før vart mora drept ved ein nødtelefon ved motorvegen, nokre hundre meter frå ungane som satt igjen i den glovarme bilen. Jack og syskna er fortsatt åleine tre år etterpå, og han kjemper for å halde fasaden for naboer og nysgjerrige. Men i eit innbrot finn han kniven han berre veit var mordvåpenet som drepte mora hans. Problemet er: korleis kan han gå til politiet med denne infoen uten å risikere å bli fengsla og få barnevernet på døra?

Opninga av boka (tre unger åleine langs ein motoverg) er inspirert av ekte hendingar, og det gir eit snev av truverd til så ekstreme hendingar. Jack og systrene forsvinn jo djupt i systemet, men det er ikkje heilt usannsynleg heller. Om det ville skjedd er jo ein eigen diskusjon, men i boka fungerer det. Eigentleg fungerer alt i boka, for språket til Bauer (og den knallgode omsetjinga til Guro Dimmen) fortener skryt. Gode setningar, karikeringa av ein avdanka drapsetterforskar, kjenslene til barn; det er ikkje noko anna enn talentfullt. Rett og slett meisterleg, fullt av levande bilete.

Eg var fenga frå første side. Det er sjeldan eg kjenner så sterkt på at eg ikkje berre vil lese vidare, eg må faktisk. Kjensla av at ingenting eksisterer unntatt universet du blir sugd inn i, absolutt ingenting er betre. Det her er ein pageturner av den bokstavelege sorten. Om du ikkje forventer ein klassisk krim, kan eg nesten ikkje få sagt kor høgt eg anbefaler denne boka til deg.

Forlag: Cappelen Damm
Utgivelsesår: 2019

Sitat

«Vuggesang» av Leïla Slimani

Leseeksemplar

Babyen er død. Det tok bare noen sekunder. Dette står på forsida av boka, og er i tillegg setningene som opnar romanen. Dagmammaen Louise har drept ungane ho skulle passe på. Det franske ekteparet Myriam og Paul ansatte denne sjarmerande, erfarne Mary Poppins-aktige kvinna til å sjå etter ungane sine då Myriam skulle tilbake i jobb.

Dette er blitt hylla som ein heilt fantastisk psykologisk thriller, både på fransk, engelsk og no på norsk. Og for å seie det med ein gong: den er skikkeleg oppskrytt. Boka er knappe 200 sider og er ganske rask å lese ut, men den kjendest mykje lengre, og eg meiner det ikkje på ein god måte. Men la oss ta det positive først!

Eg liker godt måten Louise blir portrettert på, og romanens største styrke ligg i nettopp dette, ei skildring av to veldig ulike klasser, miljø og liv. Reaksjonane til både Myriam, Paul og Louise er det som er verdt å lese her. Sånn sett kunne Slimani droppa heile barnemordet og berre fokusert på dette, det trur eg ville vore ei mykje betre bok. Faktisk slit eg litt med sjølve krimplottet, for eg føler det mangler ein vesentleg del: sjølve mordet eller planlegginga av det, eller i alle fall eit motiv?

Klassetematikken som blir tatt opp, er veldig spennande. Veldig aktuelt i ei tid med au pairer og karrierekvinner, sjølv om Noreg ikkje er det beste publikummet her. Slimani er ikkje redd for å trakke nokon på tærne når ho skriv om barn som blir drept av barnepiken fordi mor heller vil jobbe enn å passe barna sine. Det er eit av dei betre «laga» i boka, sjølv om eg er litt usikker på intensjonen med det.

Språket oppfattar eg som stivt og unaturleg. Sjølve omsetjinga kan eg ikkje seie så mykje om (då eg ikkje kan fransk), men eg synest ikkje teksten flaut spesielt godt. Nesten som om det mangler ei siste runde med korrektur. Å bruke ord som «kompetitiv» og «vuggestue» når det finnast betre og meir daglegdagse, det skurrer hos meg. Og setninger som «Bomullsdotten er blitt helt skitten»? (Kan den vere halvt skitten?) Det er jo ting man kan krangle om, men og/å-feil er faktisk umogleg å unnskylde.

Reint bortsett frå språket, synes eg det er mykje rusk i detaljane, spesielt rundt alderen til barna. Myriam og Paul treng jo dagmamma fordi ungane er så små, eit spedbarn og eit småbarn. Men så står det plutseleg at Mila går på skule og har klassekameratar, og etterpå er ho for ung til å skulle forstå kva ei bursdagsfeiring er, og så står det plutseleg at barna blir henta på skulen. Og så står det gud hjelpe meg i ei samanlikning at Vishnu er ei gudinne, ikkje ein gud. Slike ting gjer at eg ikkje klarer å fokusere på innhaldet, for eg blir så himla frustrert.

Som sagt, synest eg at denne boka er uhorveleg oppskrytt. (Kanskje den engelske utgåva er betre?) Som roman er den grei, men som krimroman er den ubrukeleg. Hadde ho ikkje drept barna, ville ingenting med boka blitt dårlegare, berre betre. I tillegg er dette ei flis av ei bok, så om du leiter etter god påskekrim som er verdt pengane, er det ikkje denne du vil ha.

Forlag: Cappelen Damm
Utgivelsesår: 2019

Sitat

«Alt er mitt» av Ruth Lillegraven

Leseeksemplar

Ho har skrive mykje før, hovudsakleg lyrikk og barnelitteratur, men dette er faktisk mitt første møte med Lillegravens litteratur. Og sjeldan har eit etternamn passa betre til innhaldet i boka.

Clara og Haavard har eit ganske ulukkeleg ekteskap. Ho er ei beintøff vestlandsjente som har arbeidd seg oppover i Justisdepartementet, han ein vestkantgut som har blitt barnelege. Saman har dei eitt sett tvillinggutar, men det er vel det einaste dei verkeleg har saman. Det einaste andre dei deler er hatet deira for barnemishandlarar; Clara jobber med eit lovforslag for varsling, medan Haavard må sjå og prøve å hjelpe desse borna kvar einaste dag på Ullevål sjukehus. Eitt av desse borna døyr. Så døyr faren til guten. Og drapa fortsetter.

Boka tek opp enormt store tema, og er sånn sett veldig ambisiøs av seg. Vi toucher innom rasisme, integrering, politikk, barnemishandling, barndomstraumer, barnevern og byråkrati. (Pust!) Kva er rett, og kva er gale? Kan målet hellige middelet? Måten det er vikla saman på og vert rulla opp er intet mindre enn imponerande.

Lillegraven behersker utan tvil det norske språk, og provar det ved å skrive Clara og Leif sine delar på nynorsk, dei andre på bokmål – korrekt etter kva dialekt dei har. Det er ikkje eit vanleg grep innan litteraturen, men eg synes det er kult, og det fungerer. Litt usikker på kva «bokmålsfolket» synest? Nokre er visst allergiske mot nynorsk. Uansett er så elegant og fengande språk ofte mangelvare innanfor sjangeren, så det er absolutt eit pluss.

Alt i alt er dette ein thriller eg verkeleg kan (og definitivt skal) anbefale som påskekrim! Og krim til alle andre høgtider og årstider. Boka kom i pocket i år, så eg tenker at alle som er glad i thrillerar og kriminalromanar, bør spandere denne på seg.

Forlag: Kagge
Utgivelsesår: 2018

Sitat

«Det er lenge til skumring» av Tharaniga Rajah

Skrive for framtida.no

Debutromanen Det er lenge til skumring er ein ambisiøs roman. I staden for å skrive ein dystopisk roman, har Rajah skrive om «ein alternativ norsk røyndom», noko eg synest var ein kreativ vri på dystopi-trenden. Romanen er skriven hovudsakleg kronologisk, men i fragmentarisk stil. Desse grepa opner opp for originalitet i historia, men set òg grenser for sjølve leseopplevinga.

Vi er i Finnmark, i denne «alternative røynda», og nordmennene har utsett samane for ei systematisk utreinsking, lik nazistane gjorde mot jødane under Holocaust. Samane har samla seg i nord og prøver å skape ein ny, samisk stat. Det har allereie vore mange terrorangrep og blant anna ein Skandinavisk krig, og vi vert kasta inn i denne situasjonen, med ei ung, samisk mor som forteljar. Raisa har flykta til Finnmark saman med dottera Násti, og er soldat i den samiske hæren. Mannen hennar er sakna, og Raisa må prøve å skape seg eit liv for seg sjølv og Násti.

Romanen er utvilsomt ein politisk kommentar til flyktningkrisa, i tillegg og terroren vi dagleg høyrer om. Vi finn mange hogg til karakterer frå eit vidt spekter på høgre-sida av politikken, alt i frå ein viss kvinneleg politikar med eit sølvkors rundt halsen, til ein tru kopi av doktor Mengele. Rajah skildrar aktuelle tema, og viser dei fram i all si umenneskelegheit. Bruken av samar som «det kua folket» båe gjev og ikkje gjev meining; samane har jo absolutt vore utsett for grusomme overgrep tidlegare i historia, men eg klarer ikkje heilt å forsone meg med samanlikninga av eit urfolk med innvandrarar? Det skurrar litt, men poengene til Rajah kjem uansett fram.

Likevel er nok kanskje hovudtemaet i romanen morskap. Terroren, krigen, alt kan skrellast vekk og sjåast på som eit bakgrunnsteppet. Det største her er nok Raisas kjærleik til Násti. Ho risikerer livet kvar dag som soldat, har budd i flyktningleirar, har mista mannen sin. Ho kunne ha reist til systera i USA, men ho startar eit liv i Finnmark for at Násti skal få vokse opp som same, i ein samisk stat – for at ho skal få eit godt liv.

Boka er ikkje lettlest, på langt nær. Med ei såpass framand verd å skulle gjere seg kjend med for å henge med i handlinga, er det ikkje til hjelp at teksten er så oppstykka som han er. Det tek lang tid før ein kjem inn i forteljinga og forstår at teksten faktisk er kronologisk, og ein må konstant slå opp dei samiske orda og uttrykka som heile tida vert brukt, i ordlista bakerst i boka. (Eller ein kan la vere, men ikkje få med seg innhaldet.) Denne konsentrasjonen Rajah krever frå lesaren gjer at ein ikkje like lett blir sugd inn i historia, noko som er synd, fordi plottet og ideen er veldig god. Eg tenker at dette er ein roman som vert betre ved ei andre eller kanskje tredje lesing, når ein frå starten av veit kva det går i og har den fiktive historia litt under huda. Boka har eit godt språk (unntatt manglande punktsetjing etter replikkar, noko ein kan irritere seg grøn over), og Rajah er utvilsomt ein talentfull forfatter det skal bli spennande å følgje med på.

Forlag: Samlaget
Utgivelsesår: 2018

Sitat

«Dyret» av Heidi Furre

Skrive for framtida.no

Dyret av Heidi Furre er ein av dei såkalla «føderomanane» som kom i fjor haust, saman med eit knippe andre bøker. Ikkje har eg lest mange bøker om å vere gravid, og ikkje har eg vore det sjølv heller. Likevel trefte boka ei nerve i meg, og eg kan seie at dette er ein stor roman. Ikkje i fysisk forstand, for boka er ein lettvekter med sine cirka 150 sider, men den inneheld så enormt mykje; den krever å bli lest sakte og reflektert over ei stund før ein går vidare.

Ei ung kvinne oppdager at ho er gravid. Ho er i alle fall ung i vårt samfunn, men utgamal som fyrstegongsfødande i forhold til sine formødrer. Kvinna er ein ganske vanleg ungdom; ho har ei bachelor i kunsthistorie som har gitt henne ei karriere som evig vikar, ho bur i eit kollektiv med ei god venninne, og ho festar sin del. No er ho derimot gravid, og alt dette må ta slutt. Ho treng ei leilegheit saman med barnefaren, fast jobb for å få permisjonspengar, og ikkje minst må ho vite kva ho skal gjere som gravid, og som mor. I takt med den vaksande magen, prøver ho å finne fotfeste i det som skal bli ein ny kvardag.

Dette er absolutt ein bok om graviditet, men som sagt rommar den så utruleg mykje meir. Det er mest ein roman om å vere kvinne, båe historisk og i dagens samfunn, om kropp og seksualitet, og skamma som ofte er bunden til det. Tinga vi ikkje snakker om i det daglege, temaa vi helst unngår, men som eg trur dei aller fleste jenter opplever. Vi følgjer i grunnen eit heilt kvinneliv frå ende til annan, fortalt gjennom hovudpersonens eigne minner, hennar von og redsler for den vesle jenta som skal kome, minner om mora og historier om bestemora og oldemora.

Furre klarer å skape ein truverdig hovudperson, som ein (i alle fall som kvinne) kan kjenne seg att i frå fyrste side. Ho romantiserer ikkje på noko vis verken svangerskapet eller fødselen, men får like mykje fram dei vonde, ekle, rare kjenslene og oppdagingane som dei fine. Og sjølv om enkelte deler kan verke ganske brutale (om ein ikkje sjølv har opplevd graviditet), så er det mykje glede i romanen, og mykje kjærleik. Kanskje kan ein strekke seg så langt som å seie at romanen kan forsterke eit ønske om å få barn?

Forlag: Flamme
Utgivelsesår: 2018

Sitat

«Ollis» av Ingunn Thon

Leseeksemplar

Åh, alle barnehjerter gler seg! Eller dei burde, i alle fall. Spesielt om dei får denne herlege barneboka til jul. For fans av Maria Parr og Astrid Lindgren; dette er ein ny klassiker. Her snakker vi prisernominasjoner og strålande anmeldelser, og mi omtale føyer seg inn i ei lang rekke av skryt.

Livet til Ollis har endra seg fullstendig. Det har alltid vore Ollis og mamma, men no er det Ollis og mamma og mammas nye kjærast og deira nye baby. Men, det er straks sommarferie og ho kan bruke tida med sin beste venn i heile verden, nabojenta Gro. Dei drar på tur inn i skogen, og plutselig finn dei ei gul postkasse. Og oppi postkassa ligg eit postkort – til Ollis?! Vidare kjem eit eventyr, forviklingar, såra kjensler, store gleder og mykje latter. SÅ MYKJE LATTER.

Ollis er ei varm og nydeleg bok om vennskap, endringar og utfordringar – og kvardagsmagi. Dette er ei barnebok som verkeleg henvender seg til barn, og ikkje bare vaksne. (Og det vert sjeldnare og sjeldnare, spør du meg. Og spør meg, eg les tonnevis av barne- og ungdomsbøker for eigen del og for tanteungane mine.) Eg anbefaler boka med glede!

Forlag: Samlaget
Utgivelsesår: 2017

Sitat

«Tre vegar til havet» av Brit Bildøen

Leseeksemplar

Dei siste vekene har eg berre drukna i god, norsk litteratur (og attpåtil på nynorsk!), og det er så kjekt at vi har forfattarar her til lands som kan måle seg med utlandet. Og den nyaste boka til Brit Bildøen (einaste eg har lest så langt av ho) er heilt, HEILT FANTASTISK. Noko av det absolutt beste eg har lest i år, utan tvil. Å gi denne boka i julegåve, er eit kompliment til mottakaren.

Boka er delt inn i tre ulike historier, som fortellinga veksler mellom. Kroppen, Staten, Eksilet. (Og namna kan virke pompøse i starten, men dei vil til slutt gi total meining, eg lover.) I Kroppen møter vi ei kvinne som ikkje får adoptere barnet ho og ektemannen har lengta etter og straks skulle få. I Staten møter vi ein stalker som skal legge ein død katt foran ei dør. I Eksilet møter vi ei kvinne som lev eit avskjerma og roleg liv som translatør og ringmerker fugler når ho ikkje går tur med hunden sin.

Tre historier som sakte flettar seg saman. Gradvis dukker det opp hint, samanhengar og logikk i det som kan verke uforståeleg i starten. På midten vil alt begynne å gi litt meining, og på slutten vil du vere litt rysta. Eg var i alle fall det. Og eg følte meg tilfreds, men eg hadde fortsatt eit spørsmål eller to. Ikkje noko som øydela, men som berre fekk meg til å undre.

Det er mykje i boka som fortsatt sit i meg, og eg mistenker at det ikkje vil sleppe heilt enno. Raseriet, sorgen og det knuste hjartet som er skildra, er så sterkt og truverdig at det kjennest ut som mitt. Boka er rett og slett meisterleg. Eg veit ikkje om eg kan seie det så mykje tydelegare? Kjøp boka (stjel den, om du må), og nyt.

Forlag: Samlaget
Utgivelsesår: 2018

Sitat

«Syden» av Marianne Kaurin

Leseeksemplar

Wow, denne barneboka var realistisk og truverdig, på grensa til det ubehagelige. Eller, vi bikker over det ubehagelige. Eg blei faktisk ganske opprørt medan eg leste boka. Det var vanskelig å føle sympati med Ina omtrent heile boka (sjølv om det var ganske synd på henne), for ho var ein ganske kjip unge. Det var vel dei fleste i den klassa. Og sjølv om Ina blir likandes etterkvart, og vi forstår kvifor ho oppfører seg som ho gjer, så er ho så tankelaus og stygg til tider at eg blir litt sint. Men, så kan jo unger vere ganske grusomme når dei har det kjipt. Takk gud for at ein ikkje er tolv år lengre.

Ina har ganske nylig flytta til byen, men ho har ikkje heilt klart å passe inn. Ikkje her, heller. Ho blir erta av klassekameratene, og det er like kjedeleg heime. Mora er arbeidsledig, og «trøtt» heile dagen. Og Ina gruer seg til sommerferien, spesielt når dei plutseleg ein dag i klassa må fortelle kva dei skal gjere i ferien. Og kva skal ho seie? Ho skal ikkje til Rhodos, Kroatia, USA, England eller Frankrike … Så i panikk seier ho at ho skal til Syden. Og ho håper dei andre trur på henne. For aldri i verden om ho vil innrømme at mora er blakk og at dei ikkje skal noko som helst, slik den endå nyare eleven, Vilmer velvillig deler om seg sjølv. For kor teit går det an å bli?

Som sagt har Ina det ganske fælt, og ho oppfører seg ganske stygt mot Vilmer. Ein synest jo synd på henne, spesielt når ein møter ekle jenter som Mathilde og Regine. (Men ein kan ikkje unnskylde det i det uendelige.) Og måten Ina observerer dei andre på, det er så spot-on korleis unger tenker og resonnerer, både på godt og på vondt. Her er òg mykje fint om vennskap, men det meste av handlinga er ganske så vond. Det er ei bok eg anbefaler (for 10-12-åringer) med blanda kjensler, men litt folkeopplysning om korleis unger behandler kvarandre kan aldri skade. (Og ja, eg trur dette er heilt vanleg – det er ikkje så lenge sidan eg var på den alderen sjølv og følte at eg ikkje passa inn.)

Forlag: Aschehoug
Utgivelsesår: 2018

Sitat

«Kinderwhore» av Maria Kjos Fonn

Éin kommentar

Leseeksemplar

Kinderwhore er så himla vond lesning. Og vond lesning er viktig, eg trur det er ganske naudsynt å lese god litteratur om grusomme ting i blant. Det er viktig at vi får pirka borti fordommene våre og ideane vi har om andre menneskes liv. Historia Kjos Fonn legg fram her er ikkje banebrytande – voldtekt er vel noko av det vanlegaste og eldste som eksisterer – men konteksten gjer det ekstra fælt. Vi har ein seksualisert kultur, og barn veks opp så mykje raskare, alle ser alt vi gjer, vi har tilgang til heile verden med eit klikk. Å navigere seg fram her åleine, det er omtrent umogleg. Å lese denne boka bør definitivt sette i gang nokre tanker hos leseren, og du bør bli sint.

Charlotte har ein ganske vond barndom. Ho bur åleine med mora si, men lærer raskt å ta vare på seg sjølv og bli sterk. «Sterk» for Charlotte er å slå først. Plage dei andre ungane før dei plager henne. For Charlotte er angrep det beste forsvar – spesielt sidan det ikkje er nokon andre som forsvarer henne. Ho kler av seg før ho blir avkledd, sprer beina før dei blir skilt med makt, ruser seg før ho blir dopa ned, øydelegg seg sjølv før nokon andre får moglegheita. Ho veks opp seksualisert, voldtatt, rusa, avskilt frå kroppen sin, tom i kropp og tom i hovud. Ho veks opp åleine.

Perspektivet i boka er som hever den over all liknande litteratur. Sjølv om boka er skriven i fortidsform, så møter vi barnet Charlotte som eit barn. Vi møter tolvåringen, som ikkje vil (eller kan) innsjå at ho blir misbrukt og voldtatt. Forsvarsmekanismene er skrudd på, og vi møter ei ufyselig og ubehagelig jente som legg seg etter kjærasten til mora, og deretter går på skulen og skryt av at ho har hatt sex med ein eldre mann. Etter kvart som ho veks til og livet endrer seg, endrer synsvinkelen seg òg. Ein misliker henne, synes synd på henne, er sint på henne, tilgir henne og heier på henne. Det er som å vere inn i eit eige univers når ein les denne boka, ein blir nesten Charlotte. Og det er faen så vondt.

Alle bør lese denne boka. ALLE. I tillegg til å vere ei god og veldig lesbar bok med sterkt innhald, seier den så utruleg mykje om dagens samfunn. Ein kan lære så enormt mykje frå denne boka, kanskje litt om andre, men mest om seg sjølv. Du som les dette: er det du som eig kroppen din?

Forlag: Aschehoug
Utgivelsesår: 2018

Sitat

«Leksikon om lys og mørke» av Simon Stranger

Leseeksemplar

Denne boka, saman med Trude Marsteins siste roman, er vel høstens mest lese og omtalte romanar. For dei fleste nordmenn var vel kanskje Stranger eit nytt namn, men eg las Det som en gang var jord for eit par år sidan, og likte den veldig, veldig godt. (Og kanskje betre enn denne.) Denne her lev kanskje ikkje heilt opp til hypen (og det er vel det evige problemet med hype), men den var likevel ganske god.

Dette er ein sjølvbiografisk og biografisk roman. Simon Stranger skriv i eg-form, om seg og sin jødiske svigerforeldre. Han skriv òg om Henry Rinnan, ein norsk dobbeltagent som tok livet av mange, mange motstandsmenn i ein kjeller i Trondheim. For Stranger oppdaga ein dag at svigerfamilien hans hadde vokst opp i akkurat dette huset, og at oldefaren til kona hadde blitt drept i ein arbeidsleir på ca samme tid.

Vi følger Henry Rinnan heile barndommen, oppveksten og livet som tysk agent, og vi får eit komplett bilete av mennesket. Det skal Stranger ha, at uansett kor grusom Rinnan var, så får han fram at han var ikkje fødd slik. Han vart slik, og kven si skuld det var, det er diskutabelt. Vi følgjer òg historia til Strangers svigerfamilie, i litt tilfeldig rekkefølge. Eg skulle veldig gjerne hatt eit slektstre i starten av boka, for det var litt vanskeleg å henge med, spesielt i starten.

Eit ekstra fint (og ambisiøst) grep – i tillegg til oppbygginga som eit leksikon – er at vi følgjer Strangers skriveferd og prosjektet. Det er spesielt, men han får det til å fungere. Det er som sagt litt vanskeleg å henge med i starten, litt rotete, men siste halvdel av boka er veldig god. Ikkje årets beste roman for min del, men absolutt eit solid stykke litteratur.

Forlag: Aschehoug
Utgivelsesår: 2018

Fleire bøker av Simon Stranger finn du HER.

Sitat

«Der valmuene vokser» av Kristin Harmel

Leseeksemplar

Eg seie det vel kvar einaste gong eg har lest ei bok av Harmel, men fy søren så fantastisk godt ho skriv! Og ikkje berre det, for nokon historier ho klarer å snekre saman. Og dette vert kanskje min favoritt av ho så langt, for gjett kva? Dette er ein historisk roman, ikkje sånn hoppe fram og tilbake-greier. (For vi har straks fått nok av det, eller?) Det er kun to kapittel som er frå vår tidsperiode (med mindre 2002 er blitt historisk allereie), og det er første og siste kapittel. Så det tenker eg teller ikkje, for historia hadde fungert like bra uten.

Ruby gifter seg med Marcel omtrent rett etter at dei møtast. Hodestups forelska følger ho etter han tilbake til Paris, klar for å leve lukkeleg alle sine dager. Så bryt andre verdskrig ut, og etter kort tid er det nazistene som styrer byen. Livet vert snudd på hovudet, og Ruby ser kor grusom verden rundt henne blir, spesielt for jødane. Som hennar jødiske nabo, den vesle jenta på elleve år, Charlotte, som vert spytta på og ropt etter. Ruby bestemmer seg for å gjere alt ho kan for å hjelpe der ho kan. Og slik møter ho RAF-piloten Thomas.

Eg vil ikkje fortelje meir, for eg vil ikkje avsløre for mykje. Men eg kan seie at dette er ei roman fylt av kjærleik, varme, lojalitet og offer. Av livsglede og styrke, barmhjertighet og sorg. Det er ei lettlest bok, men ikkje i forstanden at den er enkelt skriven og overdreven – det er ein velskriven og spennande roman som er omtrent umogleg å legge frå seg. Som absolutt alle bøkene til Harmel, kan eg anbefale denne varmt! Like varmt som Så lenge det er stjerner på himmelen, definitivt.

Forlag: Cappelen Damm
Utgivelsesår: 2018

Fleire bøker av Kristin Harmel finn du HER.

Sitat

«Nøtteskall» av Ian McEwan

Leseeksemplar

Dette er ei rar, lita greie, dette. For ein utruleg merkeleg, oppslukande, original og velskriven roman. Det er ikkje ei spesielt tjukk bok, men du og du kor full av innhald den er!

Hovudpersonen er ein namnlaus baby, eller rettere sagt foster. Han eller ho veks og lærer, og er uhyre intelligent. (Det er det som gjer boka så utruleg spesiell.) Den ufødde høyrer på podkast, radio, tv, lydbøker, musikk, og sist, men ikkje minst, samtaler. Og det er nettopp samtala fosteret overhøyrer som er utgangspunktet for historia. For babyens mor, Trudy, har gått i frå babyens far, John, og har ei affære med bror hans, Claude. (Drama!) Men Trudy og Claude er lei av John på alle moglege vis, og bestemmer seg for å ta livet av han. Og det er berre fosteret som er klar over planane.

Eg trur ikkje det er mogleg å seie at dette perspektivet er truverdig på noko som helst slags vis (for kom igjen?!), men det fungerer knallgodt som fortellergrep. Fosteret har stålkontroll på politikk, historie og samfunnskunnskap, men ønsker å vite korleis «blå» eigentleg ser ut. Det gir ein heilt særeigen tvist til historia, og fungerer som talerør for alle slags samfunnskritiske kommentarer. Eller like mykje for å vri vår sympati for eller imot Trudy, Claude og John.

Boka er velskriven, og eg trur dei fleste vil like den. Litt sær, ja. Men kom over det, og nyt historia! Den er absolutt lesverdig, og lett for meg å anbefale vidare!

Forlag: Gyldendal Norsk Forlag
Utgivelsesår: 2017

Sitat

«Little Fires Everywhere» av Celeste Ng

Little Fires Everywhere er noko av det beste eg har lest på ei stund, spesielt innanfor romamnsjangeren. For på ein måte – og eg veit ikkje korleis eg skal få dette til å ikkje verke kjedeleg – så er boka ein heilt enkel roman, om ei handfull menneske i ein liten forstad i Ohio, USA. Det er to familiar, og deira samanfletning av historier, skjebner og utvikling. Det er ganske enkelt ein roman om ulike typar menneskelege forhold, ulike syn på livet og kva ein bør få ut av det, ulike idear om fridom.

Vi er på nittitalet, i ein oppkonstruert forstad i Ohio. I denne forstaden – no by – er alt planlagt ned til minste detalj, som kva farger ein kan male huset sitt i, og at utleieboliger skal forkles som enmannsboliger for å unngå stigmatisering av å leie versus å eie. Alt har regler, og familien Richardson følger desse til punkt og prikke. Unntatt den yngste dattera, Izzy, men henne snakker ein stort sett ikkje om. Dynamikken i familien vert imidlertid satt på prøve når fru Richardson leiger ut utleieboligen sin til aleinemora Mia og hennar dotter, Pearl. Mia er ein kunstnerisk type, med eit heilt anna syn på livet. Pearl vil ha eit normalt tenåringsliv, og blir god venn med borna i Richardson-familien. Unntatt Izzy – det er Mia Izzy knytter seg til.

Ng (uttalast for øvrig «ing») skriv så himla godt. Dette er fargerikt, brutalt og vakkert. Både unge og vaksne i boka verker truverdige og komplekse, og dei framstår som heilt ekte menneske. Historia er det det same med: dramatisk, underhaldande og spennande, men samstundes jordnær og sannsynleg. Eg kjenner at eg trur på eigentleg alt i boka, og eg vil gjerne ha ein oppfølger. (Og så skal eg definitivt skaffe meg Ng si første bok, Everything I never told you.)

Eg kan ikkje seie noko anna enn at du ver så snill må stole på meg og lese denne boka. Dette er veldig overkommelig engelsk, så eg vil oppmode dei fleste til å prøve seg!

Forlag: Abacus
Utgivelsesår: 2017